In beroep bij de rechter? Valkuilen voor milieugroepen en burgers

maart 3, 2025

In beroep bij de rechter? Valkuilen voor milieugroepen en burgers

Het wordt de laatste jaren steeds moeilijker om naar de rechter te stappen, vooral bij besluiten van de overheid op het gebied van het omgevingsrecht (natuur, milieu, ruimtelijke ordening). Dit geldt zowel voor particulieren als voor milieuorganisaties. Deze achteruitgang, die bewust door de regering is ingezet, is in stappen gegaan:

1. In 2008 werd de zogenaamde actio popularis afgeschaft; dat was het recht van eenieder om in beroep te gaan tegen besluiten op het gebied van het omgevingsrecht;
2. Om in beroep te kunnen gaan, is sindsdien nodig dat je belanghebbendebent: je moet voortaan een eigen, specifiek belang hebben om naar de rechter te kunnen stappen. Of je belanghebbende bent wordt door de rechter in het concrete geval bekeken: hoeveel last zou je kunnen hebben van het besluit?
3. Als je in de voorfase geen actie hebt ondernomen en geen zienswijze hebt geschreven dan betekent dit niet dat je niet meer naar de rechter kunt stappen. Sinds een uitspraak van het Europees Hof van Justitie en de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State zijn de mogelijkheden om in beroep te gaan vergroot:

• Iedereen die belanghebbende is, kan in beroep, ook al heb je niet eerst een zienswijze geschreven.
• Heb je wel een zienswijze geschreven maar ben je geen belanghebbende, dan kan je toch in beroep bij de rechter. Je zult echter wel veel sneller tegen het relativiteitsvereiste (zie hierna) aanlopen.
• Als je belanghebbende bent en een zienswijze geschreven hebt, dan mag je de gronden die je aangevoerd hebt in de zienswijze nog wijzigen in de beroepsprocedure.

Lees verder ‘Geen zienswijze, toch ontvankelijk in milieuprocedures‘.

4. Sinds 2013 geldt bovendien het relativiteitsvereiste: alleen belanghebbenden met een “echt” belang kunnen naar de rechter. Een voorbeeld: als je bezwaar maakt tegen de bouw van woningen in je buurt, dan ben je alleen belanghebbende als je je beroept op regels die ook voor jou geschreven zijn en niet alleen voor de toekomstige bewoners. Beroep je je bijvoorbeeld op geluidhinder-normen of brandveiligheidsnormen, dan is van belang of die normen bedoeld zijn ter bescherming van de bewoners zelf of ook van jou en je omgeving. Alleen in dat laatste geval voldoe je aan het relativiteitsvereiste en ben je ontvankelijk..
5. Voor milieugroepen geldt daarnaast nog een extra eis. Ook uit doelstelling en werkzaamheden moet blijken dat jouw organisatiebezig is op het gebied waar het beroep over gaat. Het is dus zaak om goede statuten te hebben: die moeten niet te algemeen zijn geformuleerd en ook weer niet te beperkt! Vaak kom je dan uit op formuleringen als “natuur- en landschapsbehoud, leefbaarheid en milieu in de gemeente X in de ruimste zin van het woord”. Gelukkig hebben de meeste milieuorganisaties tegenwoordig hun statuten aardig op orde en hebben ze dus doorgaans op dit terrein weinig te vrezen.

Laat je horen in de voorfase!

Deze hele ontwikkeling maakt dat je als milieugroep en burger extra alert moet zijn als je in beroep gaat. Het feit dat je ooit in het verleden ontvankelijk was in een vergelijkbare procedure is geen garantie dat je nu weer ontvankelijk zult zijn. En ook is het van belang dat je tevoren altijd hebt laten horen in de voorfase, dus door het indienen van een zienswijze of een bezwaarschrift.

De komst van de Omgevingswet op 1 januari 2025 betekent dat het voor milieugroepen nog meer van belang is om aan de voorkant van het proces  betrokken te zijn; bij visie- en planvorming. Minder procederen achteraf, meer inbreng vooraf en ook meer samenwerking met andere partners. Meer hierover lees je hier.

Door dit alles is het nog meer van belang dat je zo vroeg mogelijk ook op de hoogte bent van plannen en voornemens. Bijvoorbeeld via de emailservice https://zoek.officielebekendmakingen.nl   Kortom, laat het tijdig horen als je het met voornemens niet eens bent.

Was je het met een voornemen wél eens maar wordt het plan later veranderd op een manier waar je het niet eens bent, hoef je je niet ongerust te maken: je kun dan wél door naar de rechter.