Servicepunt voedselbossen

Voedselbossen zijn er in veel verschillende vormen. Zo zijn er romantische voedselbossen, waaronder ook sociale en buurtvoedselbossen vallen, en productiegerichte, agrarische voedselbossen.

Op dit servicepunt geven we algemene informatie die voor alle voedselbossen interessant kan zijn en daarnaast geven we informatie specifiek voor gemeenten en informatie die voor een bepaald voedselbos van belang is. Natuurlijk is de hier verstrekte informatie aan verandering onderhevig. Heb je een tip waarmee we andere voedselbosinitiatieven kunnen helpen? Geef het dan door via de contactgegevens onderaan de pagina.

Algemene informatie | Hoe start ik een voedselbos | Financiën
Onderzoek & kennis | Voedselboskaart Brabant | Aan de slag bij een Voedselbos
Cursussen | Inspiratie | Buurtvoedselbossen  |  Agrarische voedselbossen 

Algemene informatie

Definitie voedselbossen
Voor de definitie van een voedselbos sluiten we aan bij de formele definitie van Rijksdienst voor de Ondernemend Nederland (RVO), ontwikkeld door de Green Deal Voedselbossen.

Een voedselbos voldoet volgens deze definitie aan de volgende voorwaarden:

• Het voedselbos bestaat uit meerdere vegetatielagen waaronder de kruinlaag;
• Het voedselbos is minimaal een halve hectare groot;
• Het voedselbos wordt onderhouden middels ecologisch (bodem)beheer;
• Het voedselbos is gericht op het produceren van voedsel met eventueel een mogelijkheid om de voedselproductie te combineren met educatieve en maatschappelijke functies.

Typen voedselbossen
Voedselbossen zijn er in allerlei soorten en maten met allerlei verschillende functies en nevenactiviteiten. In het brede spectrum van verschillende soort voedselbossen zijn wel twee archetypes te onderscheiden: de productievoedselbossen versus de belevingsvoedselbossen.

De productievoedselbossen of agrarische voedselbossen worden ook wel voedselbosbouw genoemd. De focus ligt op de productie van voedsel in een ecologisch sterk systeem en is niet ingericht op het ontvangen van bezoekers. Het ontwerp is functioneel, vaak in rijen, zodat het onderhoud en de oogst makkelijk en deels machinaal kan worden gedaan.

De belevingsvoedselbossen worden ook wel romantische voedselbossen genoemd. Deze zijn vooral voor eigen gebruik en vaak ingericht op het ontvangen van bezoekers. Het ontwerp is meer parkachtig met kronkelpaden, zitjes en meestal ook een ontvangstruimte. Er kunnen verschillende activiteiten worden georganiseerd. De verkoop van de oogst is veelal direct aan de bezoekers via zelfoogst of in een voedselboswinkeltje. Het buurtvoedselbos is een vorm van een belevingsvoedselbos.

In de praktijk zijn er allerlei soorten voedselbossen die allemaal ecologische meerwaarde hebben en allemaal voedsel opleveren. Je ziet bij alle vormen van voedselbossen mooie samenwerkingsverbanden ontstaan met bijvoorbeeld bedrijven, onderwijsinstellingen, verwerkers, vrijwilligers, natuurorganisaties en sociale organisaties.

Hoe start ik een voedselbos?

Voor een voedselbos heb je nodig:

• Grond, een locatie waar je een voedselbos kunt beginnen
• Geld, voor onder andere ontwerp, aanplant en onderhoud
• Arbeid, want zeker in het begin is er veel werk.

Bedenk dat je niet per se zelf de grond in bezit hoeft te hebben om aan de slag te gaan met een voedselbos. Misschien kun je aan de slag op grond van een particulier in de omgeving of op grond van een waterschap of gemeente. Voor het ontwerp en de aanplant zijn er soms subsidieregelingen. En wat arbeid betreft: heel veel voedselbossen werken met een vaste groep vrijwilligers voor het aanplanten en het onderhoud.

Kortom: kijk om je heen, zoek contacten en blijf creatief denken, dan is er veel mogelijk!

Nog enkele tips voor als je aan de slag wilt met een voedselbos:

• Zoek andere belangstellenden. Denk hierbij ook aan een plaatselijke natuurvereniging: misschien kunnen jullie samenwerken. De samenwerking met anderen kan je door moeilijke momenten in het proces heen slepen, en laat zien dat jij niet de enige bent die een voedselbos wil.
• Zoek partners die je kunnen helpen bij het vinden van een locatie of het financieren van je plannen. Bedenk goed wat de voordelen van jouw plan zijn voor je beoogde partners, zie de vraag ‘voordelen van een voedselbos’.
• Neem contact op met je gemeente: wellicht dat zich ook andere initiatiefnemers hebben gemeld bij de gemeente waarmee je samen kunt optrekken. Daarnaast is een voedselbos voor de gemeente ook van toegevoegde waarde maar wellicht dat je de gemeente daarover van informatie kunt voorzien. Wijs de gemeente bijvoorbeeld op het Handboek beleid (buurt)voedselbossen. Een goede relatie met je gemeente is veel waard, zowel in de opstartfase als je op zoek bent naar grond en de organisatievorm, als later als je wellicht houtsnippers en blad van de gemeente kunt gebruiken!
• Ga kijken bij andere voedselbossen: hoe hebben zij het aangepakt? Wil je weten waar je andere voedselbossen kunt vinden? Kijk dan op deze interactieve kaart of bekijk de kaart met Brabantse voedselbossen.
• Veel voedselbossen hebben vrijwilligers nodig: kijk rond in de buurt waar je kunt helpen. Misschien is er al een buurtvoedselbos bij jou in de omgeving, waar je bij aan kunt sluiten.
• Sluit je aan bij de Brabantse appgroep van Voedsel uit het bos. Op deze app worden door voedselbossers veel vragen gesteld en er wordt massaal geantwoord. Hoe te oogsten, hoe te verwerken, wat te doen bij vreemde verschijnselen (bladverkleuring, rare vruchten enz.), handige apparaten om het werk in het voedselbos te vergemakkelijken. Maar ook vragen over grondaankopen, subsidies, wetgeving enz. Kortom een actieve appgroep met meerwaarde voor (aanstaande) voedselbossers. Wil je ook deelnemen aan deze appgroep, kijk dan eens op Voedsel uit het bos en neem contact op met Marian Langens. Lidmaatschap van Voedsel uit het Bos (niet noodzakelijk voor deelname aan de app-groep, maar wel wenselijk natuurlijk) kost 25 euro per jaar.
• Laat je inspireren door films en video’s.
• Volg cursussen, workshops en excursies. Het aanbod daarvan groeit. Ook de Brabantse Milieufederatie organiseert regelmatig cursussen, workshops en excursies. Schrijf je in voor updates!

En, heel belangrijk: houd vol, heb geduld en vier samen de (kleine) successen!

Financieringsmogelijkheden

Om de financiering rond te krijgen voor een voedselbos kun je op zoek naar subsidies en regelingen. Hieronder een overzicht van de bij ons bekende subsidies en regelingen waarop je wellicht aanspraak kunt maken.

• Groenesubsidiewijzer: check je gemeente (Milieu Centraal)
• Nieuwe Inspiratiegids Groene Regelingen beschikbaar (Landbouw en Voedsel Brabant, provincie)
• Stimuleringsregeling landschap (landschapselementen, bijvoorbeeld windkering)
• BuurtSupport (Rabobank)
• Subsidie voor voedselbossen in Noord-Brabant (provincie Noord-Brabant)
• GroenDoen Fonds (Trees for All)
• ErvenPlus (vooral voor kleinere, romantische voedselbossen)

Onderzoek & kennis

Bij de HAS Green Academy doet het lectoraat Verdienvermogen voor Natuurinclusieve Landbouw onderzoek naar de economische aspecten van agroforestry en voedselbossen. Vanuit ecologie gezien zijn dit heel toekomstbestendige landbouwsystemen. Zij richten zich op de vraag: wat is eigenlijk het verdienmodel en verdienvermogen van deze vormen van landbouw? Op de website van de HAS Green Academy zijn rekentools en onderzoeken te vinden over dit onderwerp.

WUR is actief betrokken bij onderzoek naar alle vormen van agroforestry binnen de gebieden van beleid, kennis, onderzoek, en onderwijs via het Agroforestry Netwerk Nederland. Hierbij worden onderzoekers en studenten ingezet om de kansen, bedreigingen, sterktes en zwaktes van deze nieuwe landbouwsystemen te onderzoeken. Op de website van de WUR lees je meer over wat de WUR doet.

Ook op de website van het Netwerk Voedselbosbouw vind je informatie over onderzoeken naar de waarde van voedselbossen en aanverwante onderwerpen.

Aan de slag bij een Voedselbos

Wil je graag zelf de handen uit de mouwen steken bij een voedselbos? Of meedoen aan andere activiteiten bij voedselbossen? Benader dan een voedselbos bij jou in de buurt (zie de Voedselboskaart), schrijf je in voor onze updates en houd de Groene Agenda in de gaten!

Cursussen

Er komen steeds nieuwe cursussen bij op het gebied van voedselbossen. Hier volgt een greep uit het aanbod:

• Voedselboscursussen van Voedsel uit het Bos
• Cursussen – De Voedselboss
• Basiscursus voedselbossen incl. praktijkdag – Brabantse Milieufederatie
• Puur Permacultuur – Permacultuur Leren
• Cursussen en workshops – CircleEcology voedselbossen
• cursus – Bor Borren Permacultuur

Inspiratie

Er zijn mooie voorbeelden van voedselbossen en voedselbossers waar je je door kunt laten inspireren. Hieronder een paar van die voorbeelden in de vorm van een film, podcast of videoserie.

• The Biggest Little Farm
• Martijn de Voedselboss
• Sjef van Dongen: Fruitz for life
• Voedsel uit het Bos: voedselboscast
• 🌿BODEM & PLANT PODCAST
• Wat komt er allemaal kijken bij het opstarten van een voedselbos?: driedelige videoserie met Katja Zweerus

Informatie voor gemeenten

Voedselbossen hebben veel toegevoegde waarde voor zowel de natuur als ons mensen. Voedselbossen hebben een positief effect op de biodiversiteit, het watervasthoudende vermogen van de bodem en dragen bij aan de beheersing van klimaatverandering. Daarnaast kunnen buurtvoedselbossen een bijdrage leveren aan sociale cohesie en geestelijke gezondheid.

Voor een succesvolle start van een (buurt)voedselbos helpt een meedenkende houding van de gemeente. Op welke manier een gemeente mee kan denken en helpen, lees je in het Handboek beleid (buurt)voedselbossen. En als een voedselbos eenmaal gestart is, helpt het als er duidelijke afspraken gemaakt zijn over bijvoorbeeld:

• de snoei van bomen (voor het geval er bomen op of aangrenzend aan het voedselbosperceel staan die door de gemeente onderhouden worden);
• wie verantwoordelijk is voor het opruimen van afval wanneer dat onverhoopt op het voedselbosperceel gedumpt wordt;
• of het voedselbos gebruik mag maken van door de gemeente ingezameld gevallen blad of houtsnippers van door de gemeente gekapte of gesnoeide bomen en struiken.

Keuze voor juridische vorm

Bij Buurtvoedselbossen is het van belang dat snel een juridische vorm gekozen en vastgelegd wordt. Daarna kunnen namelijk pas subsidies aangevraagd worden. Er zijn diverse juridische vormen mogelijk. Zo is het oprichten van een eigen stichting met eigen statuten een optie, maar kan het buurtvoedselbos ook onderdeel worden van een al bestande stichting zoals een werkgroep onder een natuurwerkgroep of een agrarische natuurvereniging.